Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Fransa'ya Verilen Kapitülasyonlar (1535)
Kapitülasyonlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun yabancı devletlere ticari, hukuki ve idari ayrıcalıklar tanıyan antlaşmalardır. Kanuni Sultan Süleyman'ın 1535 yılında Fransa Kralı I. François ile imzaladığı kapitülasyon, Osmanlı-Fransız ilişkilerinde dönüm noktası olmuş ve Avrupa siyasetini derinden etkilemiştir. Bu antlaşma, Osmanlı'nın "ahidname" geleneği çerçevesinde tek taraflı bir imtiyaz belgesi olup, Fransa'ya ekonomik ve diplomatik üstünlük sağlamıştır.
Tarihsel Arka Plan ve Nedenleri
- 16. yüzyılda Avrupa'da Habsburg Hanedanı (İspanya ve Kutsal Roma İmparatorluğu) güçlenmişti. Fransa, Habsburg tehdidine karşı Osmanlı ile ittifak arayışına girdi.
- Kanuni, Akdeniz'deki Osmanlı hakimiyetini pekiştirmek ve Avrupa'da denge politikası izlemek amacıyla Fransa'yı destekledi.
- Osmanlı ekonomisini canlandırmak ve Batı Avrupa ile ticareti artırmak hedeflendi. Fransa, Akdeniz ticaretinde önemli bir aktördü.
Kapitülasyonların Temel Maddeleri
- Fransız tüccarlara Osmanlı topraklarında serbest ticaret hakkı tanındı. Mallarını %3 gümrük vergisi ödeyerek satabilme imkanı verildi (diğer devletlere kıyasla düşük oran).
- Fransız vatandaşlarına kendi konsolosluk mahkemelerinde yargılanma hakkı (konsüler yargı) verildi. Osmanlı mahkemelerine başvurma zorunluluğu kalktı.
- Fransız bayrağı taşıyan gemiler, Osmanlı limanlarında güvence altına alındı ve korsan saldırılarına karşı koruma sağlandı.
- Fransız tüccarların Osmanlı iç pazarında alım-satım yapabilmesine izin verildi.
- Fransa'ya Kudüs'teki kutsal yerlerin korunması hakkı tanındı (Katolik Hristiyanlar için).
Antlaşmanın Stratejik ve Ekonomik Sonuçları
- Fransa, Avrupa'da Habsburglara karşı diplomatik ve askeri üstünlük sağladı. Osmanlı-Fransız ittifakı, 16. yüzyıl Avrupa siyasetini şekillendirdi.
- Fransız tüccarlar, Osmanlı pazarında tekel konumuna geldi. İpek, baharat ve tahıl ticaretinden büyük kazanç elde ettiler.
- Osmanlı, Akdeniz ticaret rotalarını kontrol altına aldı ve Venedik'in ticari etkinliğini kırdı.
- Antlaşma, Osmanlı'nın Batı ile ekonomik entegrasyonunun başlangıcı oldu.
Uzun Vadeli Etkileri ve Eleştiriler
- Kapitülasyonlar sonraki yüzyıllarda (1740'ta I. Mahmud döneminde) kalıcı hale getirildi ve diğer Avrupa devletlerine de tanındı.
- 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı ekonomisinin zayıflamasıyla birlikte, kapitülasyonlar zararlı hale geldi. Yabancı tüccarların rekabeti, yerli sanayiyi çökertti.
- Kapitülasyonlar, Lozan Antlaşması (1923) ile tamamen kaldırılarak Türkiye Cumhuriyeti'nin ekonomik bağımsızlığı sağlandı.
Özet
Kanuni Sultan Süleyman'ın Fransa'ya verdiği kapitülasyonlar, stratejik bir hamle olarak başlamış; zamanla Osmanlı'nın ekonomik bağımlılığını artıran bir unsura dönüşmüştür. Bu antlaşma, Osmanlı diplomasisinin "denge politikası"nın en çarpıcı örneklerinden biri kabul edilir.
|
.jpg "Kanuni Sultan Süleyman Hayatı ve Dönemi")
